Zajednička zločinačka svrha

Od 12. do 14. aprila 2021. iznesene su završne riječi u predmetu Stanišić – Simatović, prvom ponovljenom procesu pred Mehanizmom u Hagu i posljednjem u kojem se utvrđuje jesu li za zločine u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini odgovorni vlast i dužnosnici Srbije. U Haškom tribunalu za to nije osuđen ni jedan srbijanski dužnosnik, iako su međunarodni oružani sukob i agresija Srbije na Bosnu i Hercegovinu utvrđeni u više presuda pred ovim tribunalom, kao i pred Međunarodnim sudom pravde po tužbi Bosne i Hercegovine protiv Srbije i Crne Gore u presudi iz 2007.

April je mjesec u kome se podsjećamo na početak agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu u kojoj su počinjeni najstrašniji zločini na prostoru Evrope od završetka II svjetskog rata. Ove godine upravo u ovom mjesecu, 29 godina nakon otpočinjanja tog krvavog pohoda, iznesene su završne riječi u procesu protiv Jovice Stanišića i Franka Simatovića, glavnih operatera i poluga agresorske politike Srbije u vrijeme Slobodana Miloševića koji je kaznu pred Haškim tribunalom izbjegao smrću.

Stanišić i Simatović su optuženi da su učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu na čelu sa predsjednikom Srbije Slobodanom Miloševićem. Cilj njihovog zajedničkog UZP-a je bio trajno i nasilno uklanjanje Hrvata i Bošnjaka iz većih dijelova Hrvatske i Bosne i Hercegovine radi postizanja srpske dominacije. U optužnici se navodi da su za ovu svrhu učesnici UZP-a koristili jedinice DB-a „Crvene beretke“, „Škorpione“i „Arkanove tigrove“.

Jovica Stanišić je bio načelnik SDB-a, a Franko Simatović - Frenki njegov zamjenik i, prema optužnici, komandant Jedinice za specijalne operacije (JSO) Službe državne bezbjednosti Srbije.

Doživotna kazna jedina kazna srazmjerna njihovim zločinima

„Neka historija kaže da je ovo vijeće u svojoj konačnoj presudi u ovom predmetu, na osnovu ukupnosti svih dokaza, utvrdilo da su Jovica Stanišić i Franko Simatović krivično odgovorni van razumne sumnje kao članovi udruženog zločinačkog poduhvata. Neka historija kaže da je na osnovu težine počinjenih zločina i uloga koju su optuženi imali u njihovom počinjenju, ovo vijeće Jovici Stanišiću i Franku Simatoviću izreklo jedinu kaznu srazmjernu njihovim zločinima - doživotni zatvor,“kazao je tužitelj Douglas Stringer tokom iznošenja završnih riječi u predmetu Stanišić – Simatović koje su tužitelji i odbrana iznosili od 12 do 14. aprila 2021. pred Sudskim vijećem Mehanizma bez prisustva optuženih.

Ponovljeno suđenje Stanišiću i Simatoviću posljednji je proces pred Mehanizmom u Hagu u kojem se utvrđuje jesu li za zločine u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini odgovorni vlast i dužnosnici Srbije. U Haškom tribunalu za to nije osuđen ni jedan srbijanski dužnosnik, iako su međunarodni oružani sukob i agresija Srbije na Bosnu i Hercegovinu utvrđena u više presuda pred Haškim tribunalom: u presudama u predmetima Duško Tadić 1999, Radoslav Brđanin 2004, Čelebići 1999. i 2001, kao i u presudi Međunarodnog suda pravde 2007. što se može vidjeti u paragrafu 404.

Jedinice DB Srbije obučile lokalne jedinice i vodile ubilačke pohode

Optužnica koje je bila podignuta 10. jula 2008. pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju ostala je važeća optužnica na ponovljenom suđenju pred Mehanizmom. U njoj se navodi da su bivši šef državne bezbjednosti Srbije Jovica Stanišić i njegov zamjenik Franko Simatović bili suizvršioci u udruženom zločinačkom poduhvatu (UZP) koji je nastao najkasnije u aprilu 1991. i trajao barem do 31. decembra 1995. Optuženi su za „učestvovanje u udruženom zločinačkom pothvatu, čiji je cilj bio trajno uklanjanja nesrpskog stanovništva s velikih dijelova Hrvatske i Bosne i Hercegovine i uspostavljanje srpske dominacije na tim teritorijima. Taj cilj su prisilnim premještanjem nesrpskog stanovništva, progonima, zlostavljanjima i ubistvima ostvarivale jedinice SDB-a: „Jedinica“pozna kao „Crvene beretke“, „Srpska dobrovljačka garda“poznata kao “Arkanovi tigrovi“, „Martićeva milicija“i „Škorpioni“. Te jedinice su osnivali, obučavali i finansirali optuženi“.

Optuženi su po četiri tačke za zločin protiv čovječnosti i za kršenje zakona ili običaja ratovanja.

Prvi ponovljeni proces pred Mehanizmom

Podsjećamo, početak ponovljenog pretresnog postupka u ovom procesu pred Mehanizmom počeo je 13. juna 2017. nakon što je Žalbeno vijeće Mehanizma uvažilo argumentaciju tužitelja i u decembru 2015. godine poništilo oslobađajuću presudu Stanišiću i Simatoviću, te naredilo ponovljeno suđenje. Dokazni postupak tužilaštva okončan je 21. februara 2019, a u sudnici je saslušan ukupno 51 svjedok tužilaštva i 29 odbrane od kojih je veliki broj njih saslušan van očiju javnosti. Uvodne riječi u ovom prvom ponovljenom procesu pred Mehanizmom iznesene su 18. juna 2019. Tom prilikom tužitelj Adam Weber je, između ostalog, sažeo tok operacija u kojima su optuženi učestvovali u tri ključne faze riječima: „Krajem1991. članovi UZP su se okrenuli ka Bosni. Kao što je urađeno u Hrvatskoj oni su postavili temelje za nastavak ciljeva proglasivši posebne srpske vlasti i naoružavajući i obučavajući srpske snage koje su mogli kontrolisati i koristiti da sprovedu naredne faze zajedničkog kriminalnog plana koristeći isti obrazac iz Hrvatske čišćenja naroda neželjenog etničkog porijekla sa zacrtanih teritorija kroz napade na civile, ubistva, neproporcionalnu upotrebu sile, masovnu pljačku, razaranje civilnih domova i kulturnih objekata, zlostavljanje u pritvorima i silovanjem. Kampanja etničkog čišćenja u Bosni počela je u aprilu 1992. godine sa napadom Arkanove „Srpske dobrovoljačke garde“na Bijeljinu i Zvornik. Kampanja se odvijala u tri faze. Prva faza: od aprila do novemba 1991. tokom koje su srpske snage uključujući jedinice DB Srbije zauzele teritoriju, proganjale, ubijale i protjerivale nesrpsko stanovništvo širom Bosne. Druga faza: od novembar 1992. do april 1993. U novembru 1992. učesnici UZP-a, nakon što su postigli većinu svojih ciljeva

u Bosni, skoncentrisali su pažnju na dolinu Drine gdje su se jedinice DB Srbije priključile jedinicama bosanskih Srba koje su obučili za etničko čišćenje dodatnih područja i prisilno iseljavanje nesrba u enklave Goražde, Srebrenica i Žepa tokom proljeća. Treća faza: od aprila 1993. nadalje - učesnici UZP-a su se uglavnom bavili učvršćivanjem djelovanja etničkog čišćena koje su već obavili i na uklanjanje preostalih nesrba sa teritorija na koje su polagali pravo, posebno iz enklava u istočnoj Bosni i područjima oko Bihaća. Optuženi Stanišić i Simatović imali su ključnu ulogu u sprovođenju zajedničke kriminalne namjere UZP-a u svakoj od ove tri faze. Jedinice Državne bezbjednosti Srbije su bile ozloglašene. Sistematski su činile zločine širokih razmjera zajedno sa policijom i vojskom bosanskih Srba“.

„Optuženi su iskoristili svoju kontrolu nad srpskim institucijama i Službom državne bezbjednosti (SDB) da etnički očiste velike dijelove Hrvatske i Bosne i Hercegovine”, kazao je Weber.

Među dokazima i video o zločinu „Škorpiona“u Trnovu

Tokom ponovljenog suđenja, u sudnici su prikazani različiti dokumenti: naredbe, izvještaji, dosijei, vojni dnevnici, kao i video snimci.

Jedan od videa koji se koristio kao dokaz bio je snimak na kome se vidi kako pripadnici jedinice „Škorpioni” ubijaju šest zarobljenih Bošnjaka u Trnovo u julu 1995. Ovaj video su snimili sami pripadnici ove jedinice.

Svjedok Tužilaštva Goran Stoparić, nekadašnji pripadnik „Škorpiona”, rekao je da je bio očevidac ubistava i imenovao one koji su učestvovali u zločinu. Stoparić je također izjavio da je njegov komandant bio podređen optuženom Jovici Stanišiću, te da su i „Škorpioni” i „Arkanovi tigrovi“bili „jedinice od pomoći za srpsku Službu državne bezbjednosti”. Predočeni su dokazi i o finansiranju ovih jedinica tokom cijelog perioda njihovog djelovanja.

Tužitelj je pokazao i dokument Valjevskog centra DB Srbije od 4. jula 1992. u kome piše: „DB je imala ranija saznanja o genocidu koji je počinila „Srpska dobrovoljačka garda“i dobrovoljci iz Loznice na teritoriji Zvornika“.

Kao jedan od ključnih dokaza, tužitelj je izdvojio govor koji je Simatović održao 1997. godine na proslavi godišnjice „Jedinice za specijalne operacije“DB-a Srbije u bazi u Kuli. Citirao je Simatovića, koji je bio prvi komandant “Crvenih beretki”. U tom govoru je, pored ostalog, rekao da su „jedinice DB-a Srbije s uspjehom učestvovale u šest združenih operacija u Hrvatskoj i BiH“.

Simatović je, govoreći pred tadašnjim predsjednikom Srbije Slobodanom Miloševićem i Stanišićem, precizirao da je Služba državne bezbjednosti Srbije držala 26 logora za obuku srpskih snaga širom Hrvatske i BiH. Tužitelj je, također, izdvojio scenu u kojoj Stanišić na mapi pokazuje Miloševiću lokacije tih logora.

„Pred sudskim vijećem je sada ogromna količina dokaza koja po našem mišljenju van svake razumne sumnje utvrđuje odgovornost optuženih Jovice Stanišuća i Frana Simatovića za krivična djela progona, ubistva, deportacije i prisilnog premještenja koja su oni počinili kao učesnici u udruženom zločinačkom poduhvatu (UZP)“, kazao je u završnim riječima tužitelj Mehanizma Douglas Stringer 12. aprila 2021. godine.

Optuženi okrivljuju jedan drugog

Navodeći da prema instrukciji sudskog vijeća u završnim riječima treba da se usredsrede na odgovor na „argumente“koje je odbrana iznijela u svom završnom podnesku tužitelj Stringer je kazao da u svakom trenutku napor optuženih da izbjegnu odgovornost za optužbe i pokušaj da okrive drugu učesnike u UZP-u, svoje potčinjene ili čak jedan drugog, nisu imali uspjeha.

Predočio je dokaze kako su optuženi koristili svoje funkcije kao zvaničnici službe Državne bezbjednosti Srbije i MUP-a Srbije da bi doprinijeli ostvarenju zajedničke zločinačke svrhe, zatim je predočio dokaze o značajnom doprinosu optuženih u kanalu komunikacije prilikom naoružavanja srpskih snaga u Hrvatskoj i Bosni.

Drugi član tužilačkog tima tužteljica

Grace Harbor u svom izlaganju je iznosila argumente o tome kako su Stanišić i Simatović doprinijeli zajedničkoj zločinačkoj svrsi obučavanjem i naoružavanjem srpskih snaga u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini koristeći se jednom širokom mrežom kampova za obuku i to preko „Jedinice“koja je formirana 1991. godine i koja je u različitim vremenskim periodima nosila više naziva: „Jedinica za posebne namjene“, „Crvene beretke“, „Sivi vukovi“, JATD ili „Frenkijevci“u periodu ‘91 – ‘95, te kako su oni doprinijeli ostvarenju ovog cilja zajedno sa „Srpskom dobrovoljačkom gardom“(SDG) kojom je komandovao učesnik u ovom UZP-u Željko Ražnjatović-Arkan i jedinicom „Škorpioni“koja je bila pod komandom Slobodana Medića zvanog Boca.

Dovoljno je da su koristili druge članove UZP-a

Navodeći hronološki zločinački put jedinica koje je osnovala DB Srbije, od Škabrnje i Vukovara u Hrvatskoj do prelaska u Republiku Bosnu i Hercegovinu počev od Bijeljine i Zvornika tužitelji su napravili pregled najvećih zločina koje su počinile jedinice DB Srbije sa lokalnim srpskim snagama, dokazujući da su bile pod punom kontrolom Stanišića i Simatovića.

„To je bila zajednička zločinačka svrha koju je od početka dijelila jedna ista grupa učesnika što nazivamo UZP. To je bila grupa visokorangiranih srpskih političkih, vojnih i policijskih figura iz Srbije, Hrvatske i Bosne.

Optuženi u ovom predmetu Jovica Stanišić i Franko Simatović bili su bez ikakve sumnje učesnici tog poduhvata i značajno su doprinijeli ostvarivanju nejgorih ciljeva. Etničko čišćenje ovih razmjera nikako se nije moglo dogoditi bez podržke i usmjeravanja koje je pružio predsjednik Srbije Slobodan Milošević. Srpski lideri kojima je on rukovodio i koje je opremao u Hrvatskoj i Bosni smatrali su ga svojim predsjednikom iako je on bio predsjednik Srbije. Njegova moć i autoritet nisu se dovodili u pitanje“, kazala je tužiteljica Harbor, te istakla: „Optuženi su komunicirali i prenosili informacije i kordinirali operacije sa drugim učesnicima u UZP- u i zapovjednicima drugih snaga koje su radile isto to. Stanišić i Simatović su doprinijeli gotovo svakom aspektu zajedničke zločinačke svrhe u svim vremenskim periodima i na svim lokacijama u periodu između 1991 i 1995. Kao i Milošević, koji je bio šef, i oni su bili umiješani u ovo od samog početka do kraja“.

„Stanišić u svom završnom podnesku pominje termin Velika Srbija 14 puta. On time pokušava to učiniti elementom ovog predmeta kako bi onda rekao da to nije dokazano. Velika Srbija možda spada negdje u njihove teze, ali ne i u naše. Taj se izraz nigdje ne pojavljuje u predraspravnom podnesku. U uvodnoj riječi pominje se dva puta, ali uvijek u vezi sa Vojislavom Šešeljem koji je kao što znamo vrlo glasno zagovarao stvaranje Velike Srbije“, kazala je tužiteljica Harbor, te istakla da tužitelji dokazuju UZP. Napomenula je da Stanišić pogrešno primjenjuje pravo u vezi sa odgovornošću za UZP za zločine koji su počinjeni od strane njihovih ‘alatki’ i ‘oruđa’ – onih počinitelja na terenu koji su fizički počinili same zločine realizirajući zločinačku svrhu udruženog zločinačkog poduhvata.

Upućujući na drugostepene presude izrečene pred Haškim tribunalom Martiću i Šajinoviću Harbor je navela da je tamo definirano kako je Stanišić odgovoran za zločine koje su počinile njegove ‘alatke’ ili ‘oruđa’ onda kad se ti zločini mogu pripisati najmanje jednom pripadniku UZP-a. „Zbog toga su Stanišić i Simatović odgovorni ne samo za krivična djela koje su počinile njihove vlastite ‘alatke’ ili ‘oruđa’ tj. jedinice kojima su se oni koristili, nego i za krivična djela koja se mogu pripisati drugim pripadnicima UZP-a kao što su Milan Martić putem njegove krajiške policije ili Radovan Stojičić Badža, njihovog kolege iz MUP-a Srbije koji je također član UZP-a ili Arkan sa svojom „Srpskom dobroovljačkom gardom“koju je osnovao DB Srbije. Nije nužno da sami optuženi koriste druge fizičke počinitelje. Dovoljno je da koriste druge članove UZP-a sa kojima optuženi dijele namjeru“, kazala je tužiteljica Harbor.

Glavna teza odbrane u predmetu Stanišić i Simatović bila je da su ratne operacije vodile ili Jugoslovenska narodna armija ili Služba javne bezbjednosti, koja je bila dio srbijanskog Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP), a ne Služba državne bezbjednosti.

Suđenje Simatoviću i Stanišiću i žalbeni postupak u predmetu Ratko Mladić poslednja su suđenja koja su održana pred Mehanizmom za zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije 1990-ih. Konačne presude se očekuju u maju ove godine, kako je ranije najavljeno iz Mehanizma.